ALBUMY

Zdjęcia Bielińskiego nie są jedynie  dokumentacją przedstawień, ale autonomiczną narracją, którą fotograf prowadzi w charakterystyczny sposób – z perspektywy widza. Tak jak odbiorca jest świadkiem, kimś obcym, tak artysta przychodzi z zewnątrz i przedstawia własną wersję spektaklu poprzez kadrowanie scen i ich odpowiedni montaż. Staje się reżyserem, jednocześnie trzymając się oryginalnej wizji Staniewskiego.

Włodzimierz Staniewski pisał, że aktorzy i muzycy muszą być z piekła rodem. Z piekła rodem musi też być i fotograf, który to wszystko poskromi. Ile by się dało, by taki album zachował się z któryś Dionizjów, które miały miejsce w V w. p.n.e….

Album Krzysztofa Bielińskiego Staniewski. Gardzienice. Antyk. Fotografie z przedstawień: Ifigenia w A…, Elektra, Metamorfozy, Ifigenia w T…, Oratorium pytyjskie. Album jest piękny.

Co to znaczy, że jest piękny?

Ten unikatowy dorobek dobrze pokazuje niedawne osiągnięcie wydawnicze „Gardzienic”, czyli album „Staniewski. Gardzienice. Antyk” wydany wspólnie z Wydawnictwem Czarne. Zawarte w nim wysmakowane zdjęcia Krzysztofa Bielińskiego ze wszystkich „antycznych” spektakli Staniewskiego, opatrzone wstępem Edith Hall oraz autorskim komentarzem reżysera, naprowadzają czytelnika i widza na spójny obraz antyku w obecnym repertuarze teatru.

Ten świat jest tenebrystyczny – właśnie taki jawi się w ujęciach Krzysztofa Bielińskiego. Zdjęcia sprawiają wrażenie dokonanych jakby z ukrycia, w wyniku podglądania osób i rzeczy przez niedomknięte okno, uchylone drzwi. Sceniczne życie, jakie wyłania się z obrazów – objętych ciemnym pass partout – często gubi się, topi w czerni. Na fotosach dominuje błękitne albo zielonkawe światło ożywiające sylwetki i przestrzenie. Ludzkie kształty, niekiedy nieostre, zamazane, niechętnie ukazują twarze. Postacie uchwycone są często z profilu, w półobrocie – w biegu, ruchu, tańcu, dynamicznym kroku, który zapowiada dalszy ciąg akcji. Zdjęcia raczej zwiastują to, co ma nastąpić, niż ujawniają prawdę o rzeczywistości.

Portret Krystiana Lupy na okładce albumu wygląda niczym nieznane dzieło Francisa Bacona – wbrew pozorom to nie obraz, lecz fotografia, tyle że dzięki wydłużonemu czasowi naświetlania powstało zdjęcie nieostre, poruszone, rozmyte. Reżyser jawi się na nim niczym zjawa ze snu.

Rok temu w rozmowie redakcyjnej „Teatru” Krzysztof Bieliński przyznał: „Obłęd, cisza, pustka – to interesuje mnie najbardziej. Stany ekstremalne, ale nie sama eksplozja, raczej stan na chwilę przed lub chwilę po wybuchu. Ciekawią mnie postaci zagłębione w swoim własnym świecie, będące w stanie wytrącenia, na krawędzi czy w nieumiejętności bycia z drugim człowiekiem”. W jego albumie niemałą część stanowią zdjęcia, na których widać opustoszałe miejsca. Jest to przestrzeń wypełniona tylko i wyłącznie nasyconym kolorem, pozbawiona obiektów, rekwizytów – niematerialna, nieskończona. W tle majaczy sylwetka reżysera lub zapamiętałego w ruchu aktora. Jak uwidocznić pustkę i w jaki sposób przekształcić ten akt w formę? Fotografie Bielińskiego zapisują i jednocześnie odsłaniają niewidzialne, ulotne fragmenty ruchu, porządek, którego nie jesteśmy w stanie dostrzec gołym okiem, czy wreszcie eliptyczny sposób widzenia. Autor jakby czekał na moment wymownego zachwiania równowagi, kiedy można przyłapać rzeczywistość nieupozowaną w sytuacji, która wymyka się spojrzeniu nawet najbardziej uważnego widza. Fotograf osadza świat w obrazie i powiększa pustą, znikającą, odległą rzeczywistość. Bieliński świadomie odrzuca rolę kopisty dostarczającego klatki, które dokładnie rejestrują otoczenie. Umożliwia mu to pójście za głosem abstrakcji. Stąd wiele z zamieszczonych w albumie zdjęć może się wydać prześwietlonych, niedoświetlonych, poruszonych i rozmazanych.

Ze zdjęciami „artystycznymi” jest tak jak ze wszystkim w sztuce: albo są dobre i wtedy artysta wygrywa, albo złe i do widzenia. Zdjęcia Bielińskiego nie tylko są piękne same w sobie. Zapewne wielokrotnie obrabiane technicznie przypominają raczej malowane obrazy niż typowe fotki. Jeśli coś dokumentują – a, o dziwo, naprawdę dokumentują! – to przede wszystkim organiczne piękno scenicznych obrazów budowanych przez Lupę – o albumie „Lupa/Teatr” pisze Tadeusz Nyczek w Przekroju.

Czarne na czarnym. Niewyraźne podpisy, noty wyrzucone gdzieś na koniec. Brak chronologii. Do albumu Krzysztofa Bielińskiego „Lupa/Teatr” można się nigdy nie przekonać. Zdjęcia rozmazane, niedoświetlone, czasem naruszone jakimiś komputerowymi sztuczkami. Co się wydarza na tle nadmiernie wyeksponowanych ścian, podłóg, drzwi? Jakaś historia, jakiś spektakl? Sceny porwane, pocięte, kadry wyludnione lub zadeptane przez tłum. Krzysztof Bieliński (fotograf współpracujący także m.in. z Krzysztofem Warlikowskim, Mariuszem Trelińskim czy Agnieszką Olsten) nie rejestruje przedstawień. Widać w albumie migawki z „Prezydentek”, „Wymazywania”, „Mewy”, „Mistrza i Małgorzaty”, „Zaratustry”. Ale to nie fotosy dla prasy ani techniczna dokumentacja. To komentarze. Nieoficjalne zeznanie świadka. Off the record.

„Lupa/Teatr” (W.A.B. 2009) to autorski album Krzysztofa Bielińskiego. Nie ma tutaj żadnego wprowadzenia – po otwarciu książki natykamy się od razu na fotografię. Fotografię, by tak rzec, emblematyczną dla teatru Lupy. Długi stół (a właściwie długa kreska białego obrusa), po obu jego krańcach kobieta i mężczyzna, zagłębieni w sobie, może pokłóceni. Pośrodku ledwo widoczne puste krzesło. Wysoko nad środkiem stołu lampa, wyznaczająca wierzchołek trójkąta. Nie ma tła, wszystko poza tym trójkątem zjadła czerń. Ileż w teatrze Krystiana Lupy oglądaliśmy stołów, tych obiadów i kolacji, podczas których dochodziło do rozmów istotnych (choć z pozoru nieistotnych). Ile samotności, osobności, bolesnych melancholii w towarzystwie innych ludzi. Ile par złączonych relacjami przyciągania i odpychania. Ile jest ich na fotografiach w tym albumie.

Lis, który zgubił środek, szczur wielkości człowieka, małe laleczki sięgające aktorowi do kolan, a jak trzeba to i rozwalone auto na scenie. Świat lalek jest fascynujący i ciągle zaskakuje – a już szczególnie w Białostockim Teatrze Lalek. Teraz osobliwe formy lalkowe można zobaczyć w specjalnym albumie – „BTL. Lalki”.